ÜÇÜNCÜ YAŞ TURİZMİ

 

Tedavi edici, koruyucu, rehabilite edici veya sağlığı geliştirici hizmetler  almak için başka destinasyonların ziyaret edilmesi şeklinde tanımlanabilen sağlık turizmi termal, medikal, yaşlı turizmi ve engelli turizmi olmak üzere 4 alt türden oluşmaktadır

Bu bölüm altında ileri yaş turizmi (gezi turları ve meşguliyet terapileri), yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon hizmetleri),klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri ve engelliler için özel bakım ve gezi turları yer almaktadır.

Klinik oteller, tatil köyleri ve bakım evleri gibi alanlarda hizmet verilmektedir

Literatürde “3. yaş turizmi”, “geriatri turizmi”, “yaşlı bakımı turizmi”,  “3. yaş baharı turizmi” ve “yaşlı turizmi” gibi kavramlarla ifade edilmektedir.

 İngilizce literatürde ise bu kavram için daha fazla sayıda terimin kullanıldığı görülmektedir. Örneğin; “third age tourism”, “mature tourism”, “silver tourism”, “age friendly tourism”, “active aging tourism”, “elderly tourism”,  “grey tourism” ve “senior tourism” bunlardan bazılarıdır.

Özellikle Avrupa Birliği içerisinde “gümüş turizm” ve gümüş ekonomi  kavramları sıklıkla kullanılmaktadır.

Üçüncü yaş turizmi şu şekilde tanımlanmaktadır: "50 yaş ve üstündeki insanların ikametleri, çalıştıkları ve her zamanki ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına yaptıkları seyahatlerden ve seyahatleri esnasında genellikle turizm işletmelerinin ürettiği mal ve hizmetleri talep ederek geçici, süreli konaklamalarından kaynaklanan  ilişkiler bütünüdür"

Bu tanımda yaş sınırı 50 olarak belirtilmiştir.

Birleşmiş Milletler 60 yaş ve üstü bireyleri “yaşlı” olarak kabul etmektedir.

Ancak birçok gelişmiş ülkede bu sınır 65’tir.

1900’lü yıllarda “doğumda beklenen yaşam süresi” 45-50 yıl arasında iken günümüzde bu sınır 80’e ulaşmıştır.

Bu durum dünya nüfusunun yaşlanmasına yol açmıştır.

Ayrıca, yaş sınırlandırması olmaksızın üç temel yaş dönemine vurgu yapılabilmektedir.

Bu dönemler: Birinci yaş dönemi (gelişim, eğitim, bilinçlenme ve hayata hazırlık aşaması), ikinci yaş dönemi (çalışma hayatı) ve üçüncü yaş dönemi (yaşlanmanın etkilerinin görüldüğü ve aktif çalışma hayatının sona erdiği dönem).

Aktif çalışma hayatının sonlandığı ve boş zamanın arttığı üçüncü yaş döneminde, bu boş zamanın değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilen seyahatler üçüncü yaş turizmi olarak tanımlanmaktadır

Yaşlı turistlerin boş zaman sorunları olmadığı için seyahat için seçtikleri dönemler daha esnektir.

Bu nedenle çok yoğun olmayan dönemlerde daha az ücret ödeyerek tatil yapabilmektedirler

Yaşlı turistler gittikleri destinasyonda çevre temizliğine ve konfora dikkat etmektedir.

Genellikle yakın destinasyonları ve paket turları tercih etme eğilimindedirler.

Ayrıca doğal ortamları ve ılıman iklimleri sevmektedirler

Ürün tercihleri daha sabittir, tanıdıkları ve bildikleri markalara daha fazla sadıktırlar.

Yeniliklere fazla açık değillerdir.

Ayrıca müşterinin yaşı ilerledikçe reklamların etkisi azalmaktadır.

Ürünün kullanışlılığı önem kazanmaktadır.

Emekli olduklarında veya işlerini bıraktıklarında tüketici olarak davranışları da değişmektedir.

En önemlisi gelirleri göreceli olarak azalmaktadır.

Üçüncü yaş turistlerinin davranışları sağlık, sosyal hayat ve finansal durum olmak üzere üç bölüme ayrılmıştır.

 

Sağlık

Sağlık bozuklukları (duyma veya göme kaybı ya da uyku bozuklukları)

Kronik rahatsızlıklarda artış, demans hastalıkları, engellilik

İlaç ve ekipman ihtiyacı

Koruyucu sağlık (diyet takviyeleri, medikal ilaçlar, bakı ürünleri)

Medikal hizmetler (evde bakım hizmeti, hastaneler, evler, pansiyonlar)

Ayakkabı ve gerekli diğer malzemelerin giyilmesinde destek

Ev hizmetleri Sosyal hayat

Emeklilik veya işi bırakma nedeniyle alışılmış çevreden uzaklaşma,

İletişim eksikliği

Yalnızlık,

Emeklilikle birlikte gelen boş zaman artışı

Boş zaman faaliyetler: sağlık için spor salonları, kültürel etkinlikler, kurslar, gönüllülük çalışmaları, hobiler, bahçecilik, el işleri, koleksiyonculuk, balıkçılık vs.

 

Finansal durum

Gelir azalışı

Fiyata duyarlılık, biriktim yapma ve rasyonel satın alma davranışı

Yaşlı turistler, yaş göz önünde bulundurularak hazırlanan pazarlama faaliyetleri ve ürünlere olumlu yaklaşmamaktadır.

Paket turları ve durağan aktiviteleri daha çok tercih etmektedir.

Ülkelere ve gelirlerine göre destinasyon tercihleri değişebilmektedir.

Benzer şekilde, kültürel nedenlerle yiyecek-içecek tercihleri konusunda da farklılıklar bulunmaktadır.

Ancak, sağlık nedeniyle diyet yemekler, salata ve fast-food olmayan yiyecekleri daha çok tercih etmektedirler.

Ayrıca, ilk katlarda yer alan, asansöre, sağlık hizmetlerine ve restoran gibi bölümlere yakın olan odaları tercih etme eğilimindedirler.

Yaşlı turistlerin seyahatlerini engelleyen bazı ekonomik ve sosyo-kültürel faktörler bulunmaktadır.

 

Bu faktörler şunlardır.

Yabancı dil problemi,

Bilgi eksikliği,

Ulaşım yetersizliği,

Seyahat veya organizasyon şartları,

Yaş ayrımcılığı,

Sağlık bakımı ve acil durumlar,

Erişilebilirlik,

Seyahat sigortaları,

Finansal sorunlar,

 Yaşlı turistler için turistik çekiciliklerin eksikliği ve

Yaşlılar için özel olarak hazırlanmış ürün, hizmet veya tesis eksikliğidir.

 Yaşlı tüketicileri etkileyen faktörler Nikitina ve Vorontsova tarafından 65 yaş üstü Rus turistlerle yapılan araştırmada bu tip turistlerin ihtiyaçları analiz edilmiş ve tüketici davranışına ilişkin model önerilmiştir.

Bu çalışmada üzerinde durulan bazı öneriler şunlardır .

Hükümetin “hareketli yaşlanma” yı desteklemesi,

Yüksek teknolojili geriatrik bakım hizmeti veren oteller,

Aktif yaşlanmanın tanıtılması ve teşvik edilmesi,

Uzaktan sağlık kontrollerinin yapılabileceği teknolojilerin kullanılması,

Yaşlı turistler ekonomik, sosyal veya sağlık durumlarından homojen bir dağılıma sahip olmadıkları için kişiselleştirilmiş ve odaklanmış pazarlama yöntemlerinin kullanılması ve

65 yaş üstü turistlerin artmasıyla otellerde medikal bakım hizmetleri ve özel geriatrik bakım hizmetlerinin olmasıdır.

Böylece oteller yaşlı bakımı konusunda sertifikalı personele ihtiyaç duyacaktır.

Bu hizmetleri sağlayan oteller diğerlerinden bir adım önde olacaktır.

Avrupa'da tedavi masraflarının gelecek yıllarda önemli rakamlara ulaşacağı beklendiği için bazı Avrupa ülkeleri koruyucu sağlık yaklaşımlarının desteklenmesine yönelik politikalar geliştirmiştir.

Bu nedenle 65 yaş üzeri vatandaşlarını İspanya ve Fransa kıyıları gibi ülkelere yönlendirmektedir.

Bu destinasyonlarda 7-30 gün arasında rehabilitasyon hizmetleri karşılanmaktadır.

Avrupalı üçüncü yaş turistlerinin 2011 yılındaki turizm harcamaları 2006 yılına göre yaklaşık %33 daha fazladır

"Yaşlılar için en iyi destinasyon, Avrupa" programı geliştirilmiştir.

Bunun yanı sıra Calypso girişimiyle düşük sezonlarda dezavantajlı grupların ülkelerarası seyahati sağlanmaya çalışılmıştır.

2012 yılı itibariyle özellikle yaşlı gruplara odaklanılmıştır.

Avrupa Birliği tarafından üçüncü yaş turizmine ilişkin hazırlanan raporda "seniors" olarak ifade edilen grup 55 yaş ve üzeri bireyleri kapsamaktadır.

Avrupa Birliği içerisinde yaşayan her 10 bireyden yalnızca 3 tanesinin yurtdışına çıktığı bilinmektedir.

Avrupa Birliği talep, arz ve personel eğitimi olmak üzere üç temel alanda erişilebilir turizmin geliştirilmesi için çalışmalar yapmıştır.

2020'ye kadar bu pazarın daha önemli hâle geleceği öngörülmüştür.

Erişilebilir turizm geliştirildiğinde üçüncü yaş turizmine ilişkin hizmetlerin doğrudan ekonomik katkısının 240-270 Milyar Euro'ya ulaşabileceği tahmin edilmektedir.

İspanya’da “Aktif Yaşlılık Programı” stratejisi uygulanmıştır.

Hem yaşlıların aktif olarak sosyal hayata katılmaları hem de ölü sezonda turizmin canlandırılması amaçlanmıştır.

Tatil programları için tarihi bölgelerdeki veya doğal alanlardaki tatil kampları kullanılmıştır. Harcanan her 1 € ‘ya karşılık 1,8 € geri dönmüştür.

Oteller ölü sezonda da çalışabildiği için vergilere katkı sağlanmıştır

AB Üçüncü Yaş Turizm Desteği (The EU Senior Tourism Initiative): Avrupa Komisyonu üçüncü yaş turizmi için Çin, ABD ve Brezilya gibi ülkelerle bağlantı kurarak uluslararası seviyeye ulaşılmasını amaçlamaktadır.

Avrupa Komisyonu toplumda ihtiyacı olan grupların turizme katılabilmesi için Calypso adlı projeyi yürütmektedir.

Bu proje 2012 yılından sonra özellikle üçüncü yaş grubunu destekler duruma gelmiştir.

 "En Güzel Yaşında Daha Çok Seyahat Et" (Brezilya): 2007'de başlatılan program 60 yaş üstü ve emekli bireylerin toplumdan soyutlanmamasını amaçlamaktadır.

2007-2010 arasında 599.000 paket satılmıştır.

2013-2014 yılları arasında ise www.viajamais.gov.br adlı web sitesi kurularak paketleri arama imkânı sunulmuştur.

3. Yaş için Tatil Programı (Şili):

405.289 turist bu hareketliliğe dâhil olmuştur ve 2.690.512 geceleme gerçekleşmiştir.

Yaşlılar için Turizm Programı (Uruguay):

Düzenlenen programlara 2013'te 60.000'den fazla birey katılmıştır.

Kişi başı maliyet 110 Dolardır.

· INATEL Vakfı (Portekiz):

80 yıldır faaliyette olan bir kurumdur ve devletin kontrolündedir.

187.000 üyesi bulunmaktadır.

Oteller, kamp ve spor alanlarından oluşan bir ağa sahiptir.

10 milyon Portekizlinin 2 milyonu yaşlılardan oluşmaktadır.

Kurum 1995 yılından beri yaşlı turizmi ile ilgilenmektedir.

700.000 (65 yaş üstü) kişi programa katılmıştır.

Brezilya Tur Operatörleri Birliği (BRAZTOA):

Brezilya'da 23,5 milyon yaşlı birey bulunmaktadır.

Dünyada üçüncü yaş turizmi genellikle düşük sezonda sektörü desteklemek amacıyla, iç turizme yönelik olarak ve sosyal turizme katkı sağlamak için gerçekleştirilmektedir.

 İrlanda “Yaşlı Dostu İrlanda” (Age Friendly Ireland) mottosunu kullanmaktadır.

Türkiye’de ileri yaş turizminde 150.000 yabancı turist ve 750 milyon dolar gelir hedeflenmiştir.

 Türkiye’de Üçüncü Yaş Turizminin Durumu ve Öneriler Türkiye’nin üçüncü yaş turizmi konusunda önemli avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır.

Avantajları; Türkiye'deki hastanelerin teknoloji, kalite, akreditasyon bakımından ilerleme kaydetmiş olması, Türkiye'nin kültürel zenginliği ile iklimi ve son olarak Avrupa ve Asya'nın ortasında kesişme noktasında yer aldığı için Türkiye'ye havayolu ile ulaşımın kolay olmasıdır.

Dezavantajları ise sağlık personeli azlığı, sağlık turizmindeki hukuksal boşluklar, ara eleman eksikliği, yabancı dil bilen personel sayısının az olması, devlet, özel sektör ve STK işbirliğinin yeterli olmaması ve sağlık turizmi tanıtımının yetersizliğidir.

Türkiye'nin Avrupa ülkelerine yakınlığı, ikliminin uygunluğu, üçüncü yaş turistlerin dikkatini çeken kültürel ve inanç zenginlikleri ile termal kaynaklar önemli fırsatlardır.

Almanya, diaspora sağlık turizmi bakımından önemli bir potansiyeldir.

Almanya'da beklenen yaşam süresi erkeklerde 76, kadınlarda ise 82’dir.

Yaşlı bakım evlerinde kalan bireylerin aynı koşullarda bir ay kadar yurt dışında kalmaları sağlanmaya çalışılmaktadır.

İskandinav ülkelerinde ise artan yaşlı nüfus, iklim koşulları, bekleme sıraları ve maliyetler gibi unsurlar ülkemize yaşlı turistleri çekebilecek fırsatlardır.

Ayrıca, 70 yaşın üstündeki Norveçlilerin %70’i iyi sağlık koşullarına sahiptir.

Finlandiya'da ise "sağlıklı yaşlanma" kavramı çerçevesinde gezi, temiz ve güneşli hava, meşguliyet terapisi ön plandadır.

Bunların yanı sıra ülkelerin yaşlı nüfusu incelendiğinde değerlendirilmesi gereken önemli pazar potansiyelleri olduğu görülebilmektedir.

Avustralya - Nüfusun %20’den fazlası 60 yaş üzerinde,

Danimarka - Nüfusun % 18.4’ü 65 yaş üzerinde,

Finlandiya - Nüfusun %22'si 65 yaş üzerinde,

İsveç - Nüfusun % 19.8’i 65 yaş üzerinde,

Norveç - Nüfusun %16.1’i 65 yaş üzerinde

Rusya - Nüfusun % 13.3’ü 65 yaş üzerindedir.

Üçüncü yaş turizminde bazı destekleyici hizmetlere ihtiyaç duyulmaktadır.

Bu hizmetler; tarihi turlar, inanç turları, medikal hizmetler, rehabilitasyon hizmetleri, tedavi kampları, meşguliyet terapileri ve sürekli bakım hizmetleridir

Bu hizmetlerin yanı sıra yaşlılara hizmet verecek personelin bazı özelliklere sahip olması gerekmektedir.

Bu özellikler; toplumsal ve insanî duyarlılığının yüksek, empati kurma yeteneği geliştirmiş, incelik, zarafet ve insanları incitmeden iş görebilecek, konuşabilecek, sabırlı, anlayışlı, daha dikkatli, analitik düşünme gibi beceri ve yeteneklere sahip olmalıdırlar.

Üçüncü yaş turizminde beklentiler milliyete göre değişiklik gösterebilmektedir.

Örneğin, 50 yaş ve üzeri Alman, İngiliz ve Hollandalı turistler genel temizliğe ve personelin davranışlarına önem vermektedir.

Bu nedenle, homojen olmayan bu gruplara pazarlama yapılırken kişiselleştirilmiş ve odaklanılmış yöntemler kullanılmalıdır.

Örneğin Alman pazarı için hazırlanan broşürlerde ciddi bir renk tonu ve uzun detaylı açıklamalar yer almalıdır.

Finlandiya'ya bakıldığında ülkedeki yaşlıların yerel gazete ve dergilerden (%25), internetten (%20) ve turizm acentalarından  (%17) gidecekleri destinasyona ilişkin bilgi aldıkları görülmektedir.

Bu nedenle Finlandiyalı aracı kurumlarla anlaşılarak yerel gazete ve dergilere ilan verilmeli ve Fin dilinde web siteleri hazırlanmalıdır.

Son yıllarda “yaşlı dostu şehirler” ve “ileri yaş dostu tesisler” gibi özelliklerin hem destinasyonlar hem de işletmeler tarafından vurgulandığı görülmektedir.

Ülkemizde ise “Yaşlı Dostu Kent Amasya” örneği mevcuttur.

Dünya Sağlık Örgütü yaşlı dostu kentlerin bileşenlerini özetlemiş ve ulaşımdan konaklamaya 8 farklı başlık altında olması gereken maddeleri sıralamıştır.

Bu tip kentlerin sayısı artırılmalıdır.

Sağlık turizminde coğrafi yakınlık önemlidir.

Bazı ülke vatandaşları yakın çevrelerindeki diğer ülkelere gitme eğilimindedir.

Örneğin, Finlandiya vatandaşları yurt dışı sağlık hizmetleri için Estonya ve İsveç gibi ülkeleri tercih etmektedir.

Türkiye’nin üçüncü yaş nüfusu iç turizm için fırsat olarak değerlendirilebilir.

Örneğin, 50 yaş ve üzeri katılımcıları dâhil ederek Sakarya il merkezinde gerçekleştirilen bir araştırmada, tatile gitme davranışının  60-79 yaş grubunda yoğunlaştığı görülmüştür.

Bu sonuçlara göre 60 yaş öncesindeki bireylerin çalışma sorumlulukları olabileceği, 80 ve üzeri yaş grubundaki bireylerde ise sağlık sorunlarının etkili olabileceği düşünülmüştür.

MÜSİAD’a göre ise bu konuda bazı öneriler şu şekildedir.

Pazarlama açısından doğru konumlandırma yapılmalıdır,

Fiyatlar uluslararası alanda karşılaştırılarak belirlenmeli,

Hem ataşelikler aracılığıyla hem de sanal ortamda tanıtım sağlanmalı ve kampanyalar düzenlenmelidir,

Denetim ve kalite sağlanmalıdır,

Ürün paket olarak (diğer turizm olanaklarını da ilave ederek) sunulmalıdır,

Diğer ülkelerin sosyal güvenlik kuruluşları, sigorta firmaları ile iş birliği yapılmalıdır,

Hizmet hastanın evinden çıkıp tekrar evine gelene kadarki süreci kapsamalıdır.

Sonuç Dünya çapında yaşlılık döneminin daha aktif bir hâle dönüşmesiyle birlikte aktif yaşlanma politikaları oluşturulmaya başlanmıştır.

Dünya nüfusunun yaşlanmasıyla birlikte sayısı gittikçe artan ve daha aktif hâle gelen yaşlı bireylerin turizm hareketlerini etkilemesi kaçınılmaz bir sonuçtur.

Yurt dışında yaşayan yaşlı gurbetçilerin de sağlık ve bakım hizmetlerini anavatanlarında almak istediklerinde diaspora turizmi ile Türkiye avantajlı bir duruma gelecektir.

Genellikle, bakım evleri ve rehabilitasyon hizmetlerini kapsayan yaşlı bakım hizmetlerinde turistin kalış süresinin uzunluğu, turist harcamaları bakımından kazançlı bir turizm türüdür.

Gelişmiş ülkeler, özellikle sosyal turizm ile ölü sezonlarda  turizm sektörüne destek olmaktadır.

Bu nedenle, üçüncü yaş turizmi turizm sektöründe mevsimsellik sorununa karşı alternatif bir çözümdür.

Özellikle Avrupa ülkelerinde uygulamaların hayata geçirildiği görülürken, Türkiye’de alınan karaların uygulanması konusunda yetersizliklerin bulunduğu anlaşılmaktadır.